امنیت و ثبات، صلح و آرامش، امید به زندگی در سرزمین بحرانی خاورمیانه، به موضوعی پرهزینه برای مسلمانان تبدیل شده است. واگرایی و انشقاق و تعارضات نظری در کنار تشدید تخاصمات سرزمینی و ایدئولوژیکی درمنطقه ناآرام خاورمیانه به اوج خود رسیده است. ناآرامی، جنگ، خشونت و تعارضات گسترده در حوزه‌های نظری و ایدئولوژیکی در اکثر کشورهای اسلامی منطقه در اوج خود قرار داشته و انگاری با مدرن شدن ذهن و فکر و زندگی بشر در اکثر مناطق دنیا، خاورمیانه همچنان در خواب سنتی به سر می‌برد. موضوعی که دستاوردی جزء خشونت و کشتار– نابودی جغرافیا و سرزمین– مرگ میلیون‌ها انسان– از بین رفتن زیرساخت‌ها و جایگزینی کینه و نفرت و پاشیدن گسترده بذر نفاق و دشمنی برای مسلمانان نداشته است.
به راستی خاورمیانه را چه شده است؟ چرا به‌جای آرامش و انتظار برای زندگی آرام، در این منطقه فقط واژه‌های جنگ و صلح و ترور و افراط‌گرایی و خشونت در گوش مردمان آن زمزمه می‌شود؟ از دیدگاه کارکردی و مدیریتی دو واژه جنگ و صلح از جایگاه مبهم و متزلزلی هم در سطح بین‌المللی و هم در سطوح منطقه‌ای برخوردار است. با توجه به وضعیت 25سال اخیر جهان از منظر امنیتی و با درنظر گرفتن اینکه خاورمیانه بحرانی‌ترین منطقه جهان در این مدت بوده است، کشف این حقیقت که چه عوامل در تولید و تکثیر این همه ناامنی نقش دارند و با چه سیاستی می‌توان آنها را مهار کرد.
در یک بررسی تطبیقی و کنار هم گذاشتن متغیرهای تأثیرگذار محیطی و انسانی و مقایسه آن با مناطق مشابه در اروپا و آمریکای لاتین می‌توان دریافت که خاورمیانه در یک وضعیت استثنائی قرار دارد. درمجموع بررسی شاخص‌های امنیتی در کشورهای واقع در خاورمیانه، نیاز به توجهی اورژانسی دارد. ظهور عوامل ناامن‌زای امنیتی و خطرآفرین مثل تروریسم و گروه‌های خشن تروریستی با اشکال مختلف در خاورمیانه مانند تروریسم و افراط گرایی خشن، در مدتی کوتاه محیط راهبردی و امنیتی خاورمیانه را به ورطه نابودی کشانده است. پرسش اساسی این است که ظهور گسترده تروریسم در خاورمیانه محصول چه مدل رفتارهای سیاسی و اجتماعی است؟ و چه تأثیری بر راهبرد استراتژیک کشورهای بزرگ منطقه ازجمله ایران دارد؟ و ازهمه مهم‌تر آیا ایران با توجه به درنظر گرفتن تمام جوانب امنیتی منطقه و فضای سنگین ناامنی حاکم بر خاورمیانه قادر است در مهار بحران خاورمیانه نقش‌آفرینی سازنده‌تری داشته باشد؟ یا مولفههای موثر ژئوپلیتیکی ایران برای اتخاذ تدابیر هوشمندانه کنترل بحران و ایجاد پایداری منطقه‌ای در خاورمیانه چه چیزهایی هستند؟
برای پاسخ به این سوالات باید فرضیه‌های محکمی را در زمینه رگه‌ها و ریشه‌های افراط گرایی در منطقه وسیع خاورمیانه مورد آنالیز قرار داد تا با استفاده از داده‌های علمی و توجه به محیط میدانی تحولات بدان پاسخ لازم داد.از سوی دیگر انتظاراتی که از باثبات‌ترین و قوی‌ترین کشور منطقه یعنی ایران در زمینه مهار بحرانهای ریشه‌دار و فرسایشی وجود دارد و البته راهبردهای ژئوپلیتیکی مربوط به الزامات کنترل بحران در خاورمیانه، بخش اصلی این گفتار را تشکیل خواهد داد. لذا با توجه به ریشه تحولات و تنش در منطقه خاورمیانه و تشریح ابعاد امنیتی آن و همچنین راهبردهای نظامی - امنیتی ایران برای ایجاد پایداری منطقه‌ای، باید با درنظر گرفتن پیامدها و چالش‌های موجود و ابهام در آینده امنیتی منطقه خاورمیانه نقش ایران مورد بررسی قرار گرفته و بدان پاسخ راهبردی داد.
جمهوری اسلامی ایران کشوری است که از موقعیت خاص منطقه‌ای و امنیت موثر داخلی و ملی برخوردار بوده و به شهادت تاریخ، به‌رغم فراز و نشیب‌های فراوان تاریخی که در مقاطع مختلف، کشور را دچار دگرگونی‌های اساسی نموده، اما استمرار موقعیت ممتاز ژئوپلیتیکی آن به نفع ثبات منطقه‌ای بوده است.
به راستی خاورمیانه را چه شده است؟ چرا به‌جای آرامش و انتظار برای زندگی آرام، در این منطقه فقط واژه‌های جنگ و صلح و ترور و افراط‌گرایی و خشونت در گوش مردمان آن زمزمه می‌شود؟ از دیدگاه کارکردی و مدیریتی دو واژه جنگ و صلح از جایگاه مبهم و متزلزلی هم در سطح بین‌المللی و هم در سطوح منطقه‌ای برخوردار است. با توجه به وضعیت 25سال اخیر جهان از منظر امنیتی و با درنظر گرفتن اینکه خاورمیانه بحرانی‌ترین منطقه جهان در این مدت بوده است، کشف این حقیقت که چه عوامل در تولید و تکثیر این همه ناامنی نقش دارند و با چه سیاستی می‌توان آنها را مهار کرد.
در یک بررسی تطبیقی و کنار هم گذاشتن متغیرهای تأثیرگذار محیطی و انسانی و مقایسه آن با مناطق مشابه در اروپا و آمریکای لاتین می‌توان دریافت که خاورمیانه در یک وضعیت استثنائی قرار دارد. درمجموع بررسی شاخص‌های امنیتی در کشورهای واقع در خاورمیانه، نیاز به توجهی اورژانسی دارد. ظهور عوامل ناامن‌زای امنیتی و خطرآفرین مثل تروریسم و گروه‌های خشن تروریستی با اشکال مختلف در خاورمیانه مانند تروریسم و افراط گرایی خشن، در مدتی کوتاه محیط راهبردی و امنیتی خاورمیانه را به ورطه نابودی کشانده است. پرسش اساسی این است که ظهور گسترده تروریسم در خاورمیانه محصول چه مدل رفتارهای سیاسی و اجتماعی است؟ و چه تأثیری بر راهبرد استراتژیک کشورهای بزرگ منطقه ازجمله ایران دارد؟ و ازهمه مهم‌تر آیا ایران با توجه به درنظر گرفتن تمام جوانب امنیتی منطقه و فضای سنگین ناامنی حاکم بر خاورمیانه قادر است در مهار بحران خاورمیانه نقش‌آفرینی سازنده‌تری داشته باشد؟ یا مولفههای موثر ژئوپلیتیکی ایران برای اتخاذ تدابیر هوشمندانه کنترل بحران و ایجاد پایداری منطقه‌ای در خاورمیانه چه چیزهایی هستند؟
برای پاسخ به این سوالات باید فرضیه‌های محکمی را در زمینه رگه‌ها و ریشه‌های افراط گرایی در منطقه وسیع خاورمیانه مورد آنالیز قرار داد تا با استفاده از داده‌های علمی و توجه به محیط میدانی تحولات بدان پاسخ لازم داد.از سوی دیگر انتظاراتی که از باثبات‌ترین و قوی‌ترین کشور منطقه یعنی ایران در زمینه مهار بحرانهای ریشه‌دار و فرسایشی وجود دارد و البته راهبردهای ژئوپلیتیکی مربوط به الزامات کنترل بحران در خاورمیانه، بخش اصلی این گفتار را تشکیل خواهد داد. لذا با توجه به ریشه تحولات و تنش در منطقه خاورمیانه و تشریح ابعاد امنیتی آن و همچنین راهبردهای نظامی - امنیتی ایران برای ایجاد پایداری منطقه‌ای، باید با درنظر گرفتن پیامدها و چالش‌های موجود و ابهام در آینده امنیتی منطقه خاورمیانه نقش ایران مورد بررسی قرار گرفته و بدان پاسخ راهبردی داد.
جمهوری اسلامی ایران کشوری است که از موقعیت خاص منطقه‌ای و امنیت موثر داخلی و ملی برخوردار بوده و به شهادت تاریخ، به‌رغم فراز و نشیب‌های فراوان تاریخی که در مقاطع مختلف، کشور را دچار دگرگونی‌های اساسی نموده، اما استمرار موقعیت ممتاز ژئوپلیتیکی آن به نفع ثبات منطقه‌ای بوده است.
